ทำไมการนับอายุครรภ์ (GA) ถึงสำคัญ?
การนับอายุครรภ์ (Gestational Age: GA) มีความสำคัญในหลาย ๆ ด้านของการดูแลหญิงตั้งครรภ์ ไม่ว่าจะเป็น
วางแผนให้วิตามินและยาบำรุง (เช่น ธาตุเหล็ก แคลเซียม วิตามินโฟลิก)
กำหนดช่วงเวลาตรวจคัดกรอง เช่น การตรวจอัลตราซาวด์ดูความผิดปกติของทารกช่วง 18–20 สัปดาห์ การเจาะเลือดหาความผิดปกติทางพันธุกรรม ฯลฯ
ติดตามภาวะเสี่ยงคลอดก่อนกำหนด (Preterm labor) เพื่อพิจารณาการให้ยากระตุ้นปอด (corticosteroids) ซึ่งต้องประเมิน GA ที่แท้จริงว่าต่ำกว่า 34 สัปดาห์หรือไม่
เฝ้าระวังการเจริญเติบโตของทารก เพื่อดูว่าทารกเติบโตสมวัยตาม GA หรือไม่
ดังนั้น การนับอายุครรภ์ที่แม่นยำจึงเป็นสิ่งจำเป็นอย่างมาก เพื่อให้การดูแลรักษาเป็นไปอย่างถูกต้องและปลอดภัย
วิธีการนับอายุครรภ์
1. การนับอายุครรภ์จากประจำเดือน (LMP: Last Menstrual Period)
ใช้ “วันแรกของประจำเดือนครั้งสุดท้าย” เป็นฐานในการคำนวณ
เหมาะสำหรับกรณีที่คุณแม่ จำวันแรกของประจำเดือนครั้งสุดท้ายได้แม่นยำ และมี รอบเดือนสม่ำเสมอ
สูตรที่นิยมใช้ (Naegele’s Rule) คือ EDD = (วันแรกของประจำเดือนครั้งสุดท้าย + 7 วัน) - 3 เดือน + 1 ปี หมายเหตุ: ถ้ารอบเดือนต่างจาก 28 วัน ให้ปรับเพิ่มหรือลดตามความเหมาะสม
ข้อจำกัด: ถ้าคุณแม่จำวันไม่ได้ หรือรอบเดือนมาไม่สม่ำเสมอ ค่า GA จาก LMP อาจคลาดเคลื่อน แพทย์จึงมักอ้างอิงอัลตราซาวด์เป็นหลัก
2. การนับอายุครรภ์จาก Ultrasound (USG)
หากไม่แน่ใจหรือไม่เชื่อถือ LMP (เช่น จำวันไม่ได้, รอบเดือนมาไม่สม่ำเสมอ) หรือเพื่อ ยืนยันความแม่นยำ แพทย์จะใช้การตรวจ Ultrasound แบ่งตามช่วงอายุครรภ์ (Trimester) ได้แก่
ไตรมาสแรก (1st Trimester; 1–13 สัปดาห์)
ใช้การวัด Crown Rump Length (CRL) ซึ่งเป็นความยาวจากศีรษะถึงก้นของตัวอ่อน
ช่วงนี้เป็น “ช่วงทองคำ” ในการประเมินอายุครรภ์ เพราะอัตราการเจริญเติบโตของตัวอ่อนสม่ำเสมอ มีความคลาดเคลื่อนไม่มาก (±5–7 วัน)
ไตรมาสที่สอง (2nd Trimester; 14–27 สัปดาห์)
ใช้การวัดหลายพารามิเตอร์เพื่อความแม่นยำ เช่น
BPD (Biparietal Diameter) หรือ Head Circumference (HC): Landmark ได้แก่ falx cerebri, lateral ventricle, thalamus, cavum septum (ภาพคล้ายคันธนู)
Abdominal Circumference (AC): Landmark ได้แก่ รูปตัว “J” (portal vein), stomach และ spine
Femur Length (FL)
บางครั้งอาจวัด cerebellum (GA 15–22 สัปดาห์) ซึ่งขนาด cerebellum มักสอดคล้องกับ GA (เช่น cerebellum ขนาด 19 มม. ~ 19 สัปดาห์)
ช่วงนี้ความคลาดเคลื่อนเพิ่มขึ้นบ้าง (±7–10 วัน)
ไตรมาสที่สาม (3rd Trimester; ≥ 28 สัปดาห์)
ยังคงใช้พารามิเตอร์หลักเหมือนในไตรมาสสอง แต่ความคลาดเคลื่อนจะสูงขึ้น (อาจ ±14 วัน หรือมากกว่านั้น) เพราะทารกมีอัตราการเติบโตหลากหลายขึ้น
เกณฑ์การเลือกเชื่อ LMP หรือ Ultrasound (Corrected GA)
เมื่อคำนวณ GA จาก LMP แล้วนำไปเทียบกับ GA จาก Ultrasound อาจเกิดความแตกต่างกันได้ แพทย์จะตัดสินใจ “ปรับแก้ (corrected GA)” จากตารางเกณฑ์ด้านล่าง โดยยึดตาม “ช่วงอายุครรภ์ (ตาม Ultrasound)” และ “ความต่าง (LMP vs USG)”
ช่วงอายุครรภ์ (ตาม Ultrasound) | เกณฑ์ความต่าง (LMP vs USG) ที่ต้อง ‘ปรับแก้’ |
≤ 8+6 สัปดาห์ (1st Trimester) | > 5 วัน |
9 – 13+6 สัปดาห์ (1st Trimester) | > 7 วัน |
14 – 15+6 สัปดาห์ (2nd Trimester) | > 7 วัน |
16 – 21+6 สัปดาห์ (2nd Trimester) | > 10 วัน |
22 – 27+6 สัปดาห์ (2nd Trimester) | > 14 วัน |
≥ 28 สัปดาห์ (3rd Trimester) | > 21 วัน |
สรุปใจความสำคัญ
ถ้า “ความต่าง” ระหว่าง GA จาก LMP และ USG “ไม่เกินเกณฑ์” ในตาราง → ให้เชื่อ LMP ต่อไป
ถ้า “ความต่าง” ระหว่าง GA จาก LMP และ USG “เกินเกณฑ์” ในตาราง → ปรับแก้ตาม Ultrasound
ตัวอย่างการปรับแก้ (Corrected GA)
ตัวอย่างที่ 1
คนไข้มาฝากครรภ์ครั้งแรก ท้องค่อนข้างใหญ่
สอบถามประจำเดือนครั้งสุดท้าย คำนวณ GA ได้ 24 สัปดาห์ (LMP)
ตรวจร่างกายด้วย Leopold’s maneuver พบยอดมดลูกสูงประมาณ 1/4 ด้านบนเหนือสะดือ ซึ่งคร่าว ๆ ก็บ่งบอกว่า ~24 สัปดาห์
ส่ง Ultrasound พบว่า GA = 25 สัปดาห์
ความต่าง = 1 สัปดาห์ → ไม่เกิน 14 วัน (เป็น 2nd trimester) → ยังเชื่อ LMP ได้ตามเกณฑ์
ตัวอย่างที่ 2
ในสถานการณ์เดียวกัน แต่ผล Ultrasound ได้ 27 สัปดาห์
ความต่าง = 3 สัปดาห์ (24 vs 27) → มากกว่า 14 วัน (เป็น 2nd trimester) → ต้องปรับแก้ตาม Ultrasound ตามตารางเกณฑ์
สรุป
GA จาก LMP: เป็นวิธีเบื้องต้นที่ง่ายและรวดเร็ว หากคุณแม่จำ “วันแรกของประจำเดือนครั้งสุดท้าย” ได้แม่น และมีรอบเดือนสม่ำเสมอ
GA จาก Ultrasound: แม่นยำมาก โดยเฉพาะในไตรมาสแรก (CRL) ซึ่งถือเป็นมาตรฐานทองคำ (Gold standard) เมื่อรอบเดือนหรือ LMP ไม่แน่นอน
หาก GA จาก LMP และ GA จาก Ultrasound แตกต่างกัน ให้ใช้ ตารางเกณฑ์การปรับแก้ (Corrected GA) เป็นตัวตัดสินใจว่าควร “ยึด LMP” หรือ “ยึด USG”
Trimester แรก ถือว่าเป็นช่วงที่แม่นยำที่สุดในการระบุ GA หากได้รับการตรวจเร็วและมีข้อมูลครบถ้วน จะช่วยวางแผนดูแลตั้งครรภ์ได้อย่างถูกต้อง
Key Takeaway: ถ้าความต่าง “เกิน” เกณฑ์ → ใช้ Ultrasound ถ้าความต่าง “ไม่เกิน” เกณฑ์ → ใช้ LMP
Komentar